HUIS VAN DE PASSER |Centrum voor spirituele en culturele ontwikkeling i.c.m. Vrijmetselarij loge

Steenschuur 4-6 in Leiden is het huis van de vrijmetselaars, verenigd in de Stichting Leids Maçonniek Centrum (SLMC). De herbestemming van het gebouw is inmiddels gegroeid tot een spannend modern ontwerp waarin het monumentale gebouw naar de 21ste eeuw wordt gebracht. En: de poorten gaan open.

Modern ontwerp met open deuren

Het meest opvallende aan het ontwerp voor het SLMC is tegelijkertijd heel symbolisch: de gesloten houten deuren van het monumentale pand staan straks permanent wagenwijd open. Erachter zal een glazen deur zichtbaar worden die een doorkijk biedt naar de nieuwe grote zaal (Comparitiezaal) en de achterliggende stadstuin, die ook opnieuw wordt ontworpen.

Door het trappenhuis te verplaatsen ontstaat een meer logische routing waardoor twee extra ruimten beschikbaar komen voor verhuur. Het logegebouw wordt een (semi-)publieke ruimte. Het krijgt een horecafunctie en het moet een centrum voor spirituele, culturele en politieke ontwikkeling worden.

Wat gaat er gebeuren?

De activiteiten van de vrijmetselarij zullen een prominente rol blijven spelen in het gebouw. Maar het wordt bovenal een plek waar mensen naar (live) muziek luisteren en elkaar ontmoeten in de open huiskamer met bar op de begane grond. De eigenaren mikken op een platform voor debatten en lezingen op het gebied van sociale, culturele en politieke kwesties; een centrum voor spirituele ontwikkeling in de vorm van yoga, mindfulness en meditatie.

“De SLMC is zeer in haar nopjes met het ontwerp van Simon George. De subtiele verwijzingen in het ontwerp naar de symboliek van de vrijmetselarij is erg geslaagd.” (Arjen Pels Rijcken – voorzitter SLMC).”

Meer symboliek

Vrijmetselaren hebben iets met symbolen. De gouden passer en winkelhaak op de gevel doen dit al vermoeden, maar wie verder kijk duikt al snel in een mystieke wereld van iconen en symboliek. In het ontwerp dat voor de begane grond van de loge, wordt op spannende wijze gebruik gemaakt van deze vormentaal, die in de vrijmetselarij gemeengoed is.

Ad quadratum

Ad quadratum, ad triangulum: latijnse termen die in de tijd van de kathedralenbouw veel gebruikt werden, maar nu goeddeels vergeten zijn. Kort samengevat gebruikte men bij de bouw van kathedralen voornamelijk passers en winkelhaken om de ontwerpen te maken. Sinds de opkomst van de vrijmetselaars voelen zij zich verbonden met de bouwgilden van de kathedralenbouw. De vrijmetselaars gebruiken dan ook de gereedschappen van deze gilden in hun rituelen.

Dit resulteerde in tekeningen met hoeken van 30, 60 (triangulum) en 90 graden (quadratum). Ook de karakteristieke bogen werden met een passer gemaakt. In het ontwerp zie je deze zelfde methodiek terugkeren. Het moet bezoekers straks een haast spirituele ervaring bieden, wanneer ze in het ‘Huis van de Passer’ een espresso bestellen.

Restauratie

De tempelzaal en de blauwe zaal blijven onaangetast. Monumentale elementen met bouwhistorische waarde blijven uiteraard ook bewaard en worden gerestaureerd.

Herbestemming met beleid

In de huidige situatie zijn de wanden van de Comparitiezaal bekleed met een niet monumentale wandbespanning. Het geheel is gedateerd en verkeert in niet al te beste staat, maar vertegenwoordigt wel een akoestieke waarde. In het nieuwe ontwerp maakt de wandbespanning plaats voor stucwerk en vormt zich op- en aan het plafond een spel van akoestische panelen en houten spanten. Ook hier komen de traditionele passer en winkelhaak vormen terug, en worden daaraan andere mystieke geometrie toegevoegd.

Verlichting

Een deel van de achtergevel wordt open gemaakt voor een extra pui. Hierdoor valt er meer licht naar binnen, waardoor ook de eikenhouten-messing bar er opvallend uitspringt. Het kleurgebruik (ingewassen lichte houten spanten en lichtgrijze muren) draagt ook bij aan een open en licht karakter. Het eindresultaat is een spannend modern ontwerp met behoud van het monumentale karakter van het gebouw.